Đợt hoá trị vừa rồi mình quá mệt và đuối nên đã lựa một phim HÀI HQ cho qua ngày, chọn ngay “True Beauty”. Ai ngờ đây là một bộ phim về bắt nạt học đường. Nên xem vừa cười vừa khóc sưng cả mắt. Các em học sinh bị bắt nạt quá tội, quá khổ sở! Xong lại nhận được tin nhắn từ một người bạn:
“Em ơi, con chị bị mấy đứa cùng lớp đánh, về khóc suốt, giờ không chịu đi học nữa, phải làm sao giờ em?”
Tin nhắn này làm mình đau lòng. Thương các bé quá! Chuyện này quá quá phổ biến. Nghĩ cảnh mình ngày xưa, bị bắt nạt từ cấp 1 lên cấp 2. Quá ớn, quá ngán và quá sợ!
Và điều mà mình canh cánh hơn nữa là nhiều ba mẹ vẫn nghĩ: “Thôi con nít mà, chơi với nhau vậy thôi” hay mắng con “Con phải mạnh mẽ lên, đâu phải chuyện gì ghê gớm!”
Đây là điều đầu tiên mình muốn nói với ba mẹ: Não của con đang bị tổn thương THẬT. Kiểu thật thật ấy. Không phải chỉ tổn thương “tâm lý” đâu. Giống như khi tụi mình bị gãy tay – tay đau và mình nhìn thấy vết thương. Còn khi con bị bắt nạt, con đau và vết thương ở trong não, không nhìn thấy được, nhưng THỰC SỰ TỒN TẠI.
Khi Bắt Nạt Không Chỉ Là “Chuyện Con Nít”
Não Bộ Của Con Đang… Co Lại. Theo Đúng Nghĩa Đen!
Mình biết nghe có vẻ khó tin, nhưng đây là điều đã được khoa học chứng minh: Bị bắt nạt lâu dài có thể làm giảm thể tích vùng não caudate và putamen – hai vùng não quan trọng trong xử lý cảm xúc và lo âu How Bullying Affects the Brain – Neuroscience News +2.
Note: Não caudate và putamen là hai cấu trúc chính của hạch nền, một phần quan trọng của hệ thần kinh trung ương đóng vai trò trong việc điều hòa vận động, học tập và các chức năng nhận thức khác. Chúng hoạt động phối hợp với nhau và các vùng khác của não để thực hiện các chức năng vận động trôi chảy.
Não của con đang TÈO lại vì bị bắt nạt!
Khoảng 30% trẻ em và thanh thiếu niên từng bị bắt nạt dưới hình thức này hay hình thức khác Neuroscience NewsDana Foundation. Và ngay cả ở độ tuổi 9-10, bị bắt nạt có thể dẫn đến vỏ não dày bất thường ở vùng trán và thái dương, cùng với amygdala (vùng não xử lý nỗi sợ) to bất thường vào tuổi 14 Children’s Hospital Los Angeles.
Tại Sao Não Lại Phản Ứng Như Vậy?
Hãy tưởng tượng não của con (và cả tụi mình cũng thế, ngay khi đã lớn hay già khọm) như một khu vườn đang phát triển. Mỗi ngày, các dây thần kinh mọc thêm, kết nối với nhau, tạo thành những con đường mới, những liên kết mới.
Nhưng khi bị bắt nạt liên tục thì não không thể nào hoạt động như bình thường nữa vì:
- Hormone stress tăng vọt
- Các vùng não “báo động” hoạt động liên tục
- Não không có thời gian để phát triển bình thường
Nghiên cứu cho thấy stress từ bắt nạt làm giảm khả năng tạo neuron mới, đặc biệt ở hippocampus (vùng não về trí nhớ) và prefrontal cortex (vùng não về tư duy logic) PubMed CentralFrontiers.
Cho nên con không chỉ sợ đi học (sợ bị bắt nạt tiếp – chuyện vô cùng dễ hiểu – mình bị đì nơi công sở mình cũng không muốn đi làm chứ còn gì nữa), mà còn:
- Khó tập trung
- Trí nhớ kém đi
- Dễ lo âu, trầm cảm
- Khó kiểm soát cảm xúc
- Có thể để lại sang chấn về sau
Làm gì khi biết con bị bắt nạt?
Bước 1: Bình ổn cảm xúc bản thân
Hít thở. Điều quan trọng nhất lúc này là bình ổn cảm xúc. Mình đã từng nghe Lagi bị bạn tẩn ở trường. Cảm xúc mình vô cùng hỗn loạn. Tụi nhỏ mới có 3 tuổi hà! Đứa con bé bỏng của mình. Mình nghe mà lùng bùng và đau đớn. Nhưng mình chắc chắn con sẽ không cần sự giận dữ, lo lắng hay khổ sở của mình. Cảm xúc của con cũng đang có vấn đề. Và nếu mình đang định giúp con, thì mình hãy đứng về phía yên bình và giải pháp. Nếu chưa cảm thấy bình tĩnh được thì hãy dành thời gian để bình tĩnh lại trước khi nói chuyện với con.
Bước 2: Tự hỏi mục đích của mình là gì? Mình muốn đạt kết quả gì?
Mình biết điều này nghe có vẻ không cần thiết và rườm rà. Nhất là khi mình đang cảm thấy rất cấp bách cần giải quyết vấn đề ngay. Nhưng tin mình nhé! Tụi mình cần một cái neo, một định hướng. Đặc biệt trong tình huống này. Con đang rất nhạy cảm và hỗn loạn. Con cần tụi mình vững. Mà mình cũng cần bám vào một cái gì đó để vững vàng.
Hãy bám vào mục tiêu của mình và tự hỏi: Mình muốn gì? Mình muốn con có kỹ năng xử lý tình huống tương tự trong tương lai? Mình muốn an ủi kết nối con? Mình muốn dằn mặt bạn bắt nạt con?
Đương nhiên mình có thể muốn tất cả cùng một lúc, và chắc chắn mình có thể có nhiều hành động khác nhau. Nhưng hãy chọn một điều thôi là mục tiêu trên hết.
Đối với mình lúc ấy, mình chọn việc giúp con cảm nhận và hiểu được dù có khó khăn gì, dù con gặp phải chuyện gì, con có thể thoải mái chia sẻ với mẹ, và mẹ luôn ở đây để ôm ấp con. Mọi chuyện khác nếu được thêm là bonus. Nhưng chuyện này phải đạt được trước.
Bước 3: Hãy hỏi với sự tò mò thông cảm và LẮNG NGHE trước khi phán xét
Đôi khi mình quá nôn nóng và sốt ruột, nên mình hỏi chỉ để lấy thông tin để phản ứng lại ngay. Chớ không phải nghe để thực sự hiểu được chuyện gì đang xảy ra và con bị kẹt ở đâu. Đôi khi vì quá lo lắng và bức xúc, mình chỉ kịp lướt trên bề mặt của sự việc mà chưa kịp chạm tới nguyên nhân gốc rễ của vấn đề.
Để giải quyết triệt để và đạt được mục đích, tụi mình cần hiểu mọi khía cạnh và cần lắng nghe sâu sắc. Và con, thông qua quá trình được lắng nghe và được kể lại một cách ít đề phòng nhất, cũng sẽ tự nhìn lại vấn đề, tự xử lý lại trong đầu một lần nữa.
Và hãy kiên nhẫn đợi con chia sẻ, trừ khi con có những dấu hiệu cần can thiệp gấp trong bước 5 – đánh giá mức độ.
Nếu con còn quá nhỏ, như Lagi, việc hỏi con có thể mất nhiều thời gian hơn là một cuộc nói chuyện. Mình đã phải hỏi con nhiều lần khác nhau trong 2 tuần. Vì con từ chối nói về chuyện đó trong lần dò hỏi đầu tiên. Hãy tạo môi trường an toàn không áp lực để con chia sẻ. Đừng vì sự nôn nóng của bản thân mà làm con sợ hơn và khó chịu hơn.
Bước 4: Khẳng định: Đây không phải lỗi của con!
Câu đầu tiên phải nói: “Con không có lỗi gì cả. Dù có mâu thuẫn gì, dù con có thể sai ở đâu, việc bạn dùng bạo lực là sai.
Và làm ơn, làm ơn đừng bao giờ hỏi:
“Sao con không đánh lại?” hay “Sao con yếu thế?”
Những câu này chỉ làm con thêm tổn thương hơn, não con hỗn loạn hơn, và lại làm con tự ti hơn nữa.
Mình đã từng gặp ba mẹ cho rằng phải so sánh, phải đánh giá, phải cho con biết con yếu ở đâu, con yếu như thế nào so với bạn bè xung quanh sẽ giúp con soi xét bản thân tốt hơn và cố gắng hơn. Nhưng mà thực tế những câu này sẽ chỉ in hằn lên não con thông điệp: con kém, con dở – là những thông điệp khiến cảm xúc con tệ hơn, hành vi con còn thiếu tự tin hơn thôi.
Bước 5: Đánh Giá Mức Độ
Hãy ghi chép lại (trong đầu khi nói chuyện với con và trên giấy sau khi đã nói chuyện xong)
- Ai? (tên cụ thể)
- Ở đâu? (lớp học, sân chơi, canteen?)
- Khi nào? (giờ ra chơi, tan học?)
- Làm gì? (đánh, chửi, cô lập?)
- Có ai chứng kiến?
- Con cảm thấy như thế nào?
Bạn sẽ cần những chi tiết này. Hãy đối chứng những chi tiết này với mục đích của mình ban đầu xem mình còn muốn giữ mục tiêu ấy hay cần thay đổi mục tiêu vì có những thông tin khác bây giờ mình mới biết và mình cần có một mục tiêu thích hợp hơn.
Mình giữ mục tiêu như ban đầu với Lagi vì sau nhiều lần nói chuyện, mình vẫn muốn khuyến khích con chia sẻ vì Lagi khá khép kín, và thường hay lo mẹ sẽ lo lắng. Yeah, bà cụ non Lagi dù bé tẹo vẫn luôn nghĩ cho mẹ. Sau khi con chia sẻ thoải mái, mình mới tiến tới mục tiêu thứ 2 – trang bị kỹ năng tự bảo vệ bản thân cho con.
Nhưng có một số trường hợp ba mẹ sẽ không thể từ từ chờ đợi. Sau đây là một số dấu hiệu cần can thiệp ngay:
- Con từ chối đi học
- Con có vết thương trên người
- Con nói những câu như “con không muốn sống nữa”
Bước 6: Liên Hệ Nhà Trường – BẰNG VĂN BẢN
Hãy gửi email cho:
- Giáo viên chủ nhiệm
- Ban giám hiệu
- Phòng tư vấn tâm lý (nếu có)
Đừng chỉ gọi điện. Văn bản là bằng chứng trong những trường hợp nghiêm trọng và phức tạp.
Trong mọi trường hợp, tin tốt là não có thể phục hồi
Não có tính dẻo – neuroplasticity – khả năng tái cấu trúc và phục hồi. Với môi trường phù hợp và hỗ trợ đúng cách, con có thể giảm đáng kể hoặc thậm chí đảo ngược tác động sang chấn từ bắt nạt ADDitudePsychology Today.
Điều này có nghĩa là những tổn thương não do bắt nạt KHÔNG PHẢI LÀ VĨNH VIỄN! Với can thiệp thích hợp và môi trường hỗ trợ tích cực, não có thể tạo ra những đường dẫn thần kinh mới, thay thế cho những đường dẫn bị tổn thương PubMed CentralRe-Origin.
May muốn nhắn nhủ là…
Ba mẹ ơi, đừng coi bắt nạt là “chuyện nhỏ” và cũng đừng nhặng xị loạn cả lên. Não của con đang thực sự bị tổn thương. Và con cũng cần cảm thấy được an toàn, cảm thấy ba mẹ vững chãi, tin tưởng ba mẹ sẽ là nơi bình yên chứ không phải khi chia sẻ sẽ làm chuyện rối hơn. Với hỗ trợ thích hợp, con có thể phục hồi hoàn toàn.
Hãy là lá chắn cho con, và đồng thời trang bị cho con kỹ năng tự bảo vệ mình. Và quan trọng nhất: luôn lắng nghe, luôn tin tưởng, không phán xét, đánh giá, so sánh khi con chia sẻ.
Thầy cô ơi, nghiên cứu cho thấy chương trình phòng chống bắt nạt ở trường có thể giảm 20-23% tỷ lệ bắt nạt PACER Center. Mỗi hành động nhỏ của thầy cô đều có ý nghĩa với trẻ.
Đừng nghĩ “con nít mà, lớn lên tự khắc quên”. Vết thương trong não không tự biến mất. Nó cần được chữa lành. Và dù con trong tuổi dậy thì ẩm ương phản kháng, con luôn cần ba mẹ và thầy cô yêu thương, hỗ trợ và hướng dẫn để con lớn lên dễ dàng hơn.